Akt I

Książę Kirkor odwiedza Pustelnika — wygnanego przez brata króla Popiela III — aby poradzić się go w sprawie ożenku. Pustelnik opowiada księciu historię korony Popielów i sugeruje mu, aby wybrał żonę spośród ubogich, z ludu — prostą, skromną i niewinną. Kirkor obiecuje Pustelnikowi, że pokona okrutnego Popiela IV i przywróci tron prawowitemu władcy. Opisuje rządy Popiela: okrucieństwo, głód, nieurodzaj, zabijanie niewolników dla zabawy, bezprawie, brak honoru władcy, zepsucie obyczajowe. Pustelnik opowiada historię cudownej korony — jest to korona północnego króla, jednego z trzech królów witających małego Chrystusa w Betlejem, który w drodze powrotnej trafił do Lecha i ujęty jego gościnnością, tak się z nim zaprzyjaźnił, że podarował mu swoją koronę.

Filon opowiada Pustelnikowi o swoich marzeniach o idealnej romantycznej kochance. Pustelnik radzi mu przestać szukać ideału i poszukać właściwej kobiety na Ziemi; uważa jego marzenia za nierozsądne i sprzeczne z boskimi prawami.

Goplana, pani jeziora Gopło, zakochana w gburowatym Grabcu, dowiaduje się, że jej wybrany spotyka się z Balladyną. Aby pozbyć się rywalki, nakazuje swoim duszkom — Skierce i Chochlikowi — pilnować Grabca, a do domu Wdowy zaprowadzić księcia Kirkora i rozkochać go w dziewczynie.

Kirkor trafia do domu Wdowy i za sprawą Skierki, który niedokładnie wykonał polecenie Goplany, zakochuje się w obu siostrach — Alinie i Balladynie. Skierka podpowiada Wdowie, by wysłała obie córki na maliny do lasu. Ta, która przyniesie więcej malin, zostanie żoną księcia.

Akt II

Zazdrosna Goplana dowiaduje się, że Balladyna spotkała się jednak z kochankiem. Za karę, że do tego dopuścił, każe zamknąć Chochlika w muszli i puścić na jezioro, potem — zamienia Grabca w wierzbę płaczącą. Grabiec staje się niemym świadkiem zbrodni.

U stóp wierzby płaczącej żądna władzy Balladyna zabija swoją siostrę Alinę i zabiera jej maliny. Dzięki temu zostanie żoną księcia. Niepokój budzi w niej jednak niezmywalna plama krwi na czole — znamię zbrodni (będzie mówiła, że to znak żałoby po siostrze). Nie wraca od razu do domu, lecz błąka się po lesie. Spotyka Goplanę, która proponuje jej wskrzeszenie Aliny, która nie będzie nic pamiętała, i cofnięcie czasu tak, by Kirkor nigdy nie przyjechał — jednak Balladyna odzyskuje już równowagę psychiczną i odmawia, twierdząc, że dzięki zabiciu siostry odmieni swój los i będzie szczęśliwa. Potem mówi matce, że Alina uciekła z kochankiem.

Ciało Aliny znajduje Filon i zakochuje się w martwej dziewczynie, gdyż widzi w niej swoją idealną kochankę, i zabiera je do chaty Pustelnika.

Akt III

Balladyna każe spalić chatę, w której mieszkała z matką. Okoliczni mieszkańcy uważają, że wstydzi się swojego pochodzenia i chce je ukryć, by wydać się lepszą. Balladyna ma za złe mężowi, że wyrusza na tajemniczą wyprawę i zostawia ją samą zaraz po ślubie. Dręczą ją wyrzuty sumienia, wstydzi się swojego pochodzenia. Nie wpuszcza znajomych matki, ją samą krytykuje i złości się na nią. Sprzymierzeńca znajduje w osobie swego sługi Kostryna.

Pustelnik radzi Kirkorowi, aby wypróbował lojalność młodej żony i wysłał jej zapieczętowaną skrzynię z zakazem otwierania jej.

Balladyna udaje się do Pustelnika, aby pozbyć się plamy na czole. Pustelnik domyśla się w niej zabójczyni Aliny i oskarża ją o zbrodnię (wszystko słyszy ukryty za drzewami Kostryn). Przerażona Balladyna ucieka.

Goplana na prośbę Grabca zamienia go w króla dzwonkowego. Grabiec zakłada na głowę koronę Popielów i jedzie na ucztę do zamku Kirkora. Balladyna i Kostryn wspólnie zabijają posłańca od Kirkora (uważają, że widział zwłoki Aliny) i zostają kochankami.

Akt IV

Balladyna, wstydząc się swojego pochodzenia, podaje się za wygnaną księżniczkę Trebizondy i zaprasza na ucztę okoliczną szlachtę. Na zamku pojawia się też przebrany za króla dzwonkowego Grabiec. Balladyna w trakcie uczty widzi widmo Aliny i wypiera się swojej starej matki, wypędzając ją z zamku.

Posłaniec od Kirkora przynosi wieści. Kirkor zdobył Gniezno, zabił Popiela IV i został obwołany przez lud królem, ale zrzekł się władzy, twierdząc, że prawowitym królem jest ten, kto posiada koronę Popielów, on zaś chce spokojnego życia i dlatego ożenił się z chłopską córką.

Duchy na uczcie śpiewają słyszalną tylko dla Balladyny pieśń o malinach i morderstwie, przygrywa im Chochlik. Potem pokazuje się widmo Aliny. Balladyna mdleje.

Kirkor dowiaduje się od Pustelnika o kradzieży korony. Pustelnika odwiedza Wdowa, skarżąc się na swój los. Kobieta próbowała się powiesić, piorun wypalił jej oczy. Pustelnik przysięga sobie, że znajdzie jej córkę i wymierzy karę.

Balladyna zabija Grabca, aby zdobyć koronę. Wracając, spotyka Kostryna, który szedł na wieżę w tym samym celu. Kochankowie postanawiają zgładzić Kirkora i Pustelnika.

Akt V

Goplana dręczona poczuciem winy związanym z konsekwencjami jej działań postanawia opuścić swoje królestwo i odlatuje na północ z kluczem żurawi. Kirkor dowiaduje się, że Pustelnika znaleziono powieszonego. Na wieść o wyprawie samozwańca z koroną do Gniezna przygotowuje się do walki.

W trakcie rozprawy Kirkor pada w walce, nie wiedząc, że jego przeciwnikiem jest Balladyna wspierana przez Kostryna. Balladyna dzieli się z Kostrynem połową królestwa i oddaje mu rękę. Jednocześnie łamie się z nim zatrutym chlebem i uśmierca go, ponieważ wie on zbyt dużo o jej zbrodniach i obawia się, że mógłby ją wydać i odebrać jej koronę. Balladyna zostaje obwołana królową. Zgodnie z obowiązującym prawem ma rozpocząć panowanie przeprowadzając sądy. Nad zamkiem przechodzi burza. Przelatuje klucz żurawi, a w nim Goplana. Nowa władczyni sprawuje sąd nad zbrodniarzami. Lekarz oskarża o otrucie Kostryna. Królowa wydaje wyrok: „Otrawiciel [truciciel] winien jest śmierci”. Drugi staje przed sądem Filon i domaga się pomszczenia śmierci Aliny. Balladyna jest zmuszona skazać zbrodniarza, czyli siebie, na śmierć. Ślepa Wdowa oskarża wyrodną córkę, ale jej imienia nie podaje nawet na torturach. Królowa po raz trzeci wydaje wyrok śmierci.

Wraz z wydaniem trzeciego wyroku na samą siebie Balladynę dotyka kara, grom godzi prosto w jej serce i zabija okrutną władczynię.