Wędrówka Dantego rozpoczyna się w nocy z Wielkiego Czwartku na Wielki Piątek (1300 r.), w ponurym, tajemniczym i nieprzyjemnym lesie, w którym poeta się zgubił. Spotyka tam trzy zwierzęta — Panterę, Lwa i Wilczycę, które go przerażają (alegorie rozwiązłości, pychy i chciwości). Ucieka przed nimi w stronę nieoświetlonej słońcem przepaści. Przed upadkiem ratuje go Wergiliusz — sławny starożytny poeta. Tłumaczy mu, że droga pod górę jest zamknięta dla ludzi, ale oferuje poecie, że zaprowadzi go do Raju poprzez Piekło i Czyściec, gdzie spotkają innego, godniejszego przewodnika. Wędrówka ma odbyć się zgodnie z życzeniem Boga, a Wergiliusz ma pomagać Dantemu na prośbę Beatrycze.

Piekło ma kształt zwężającego się ku dołowi stożka. Wielką dziurę w ziemi zrobił strącony z Nieba Lucyfer. Do Piekła prowadzi brama, na której widnieje napis informujący o stworzeniu Piekła przez Trójcę Świętą oraz o tym, że męki piekielne potępieńców nigdy się nie skończą. Za bramą znajduje się Przedpiekle z rzeką Acheront. Przewoźnikiem dusz zmarłych po Acheroncie jest Charon. W Przedpieklu cierpią dusze ludzi gnuśnych — Dante spotyka tam papieża Celestyna V.

Za rzeką rozpoczyna się Piekło, podzielone na górne i dolne. Składa się ono z dziewięciu kręgów. W Piekle górnym znajduje się pięć kręgów, a w nich pogrupowani według win grzesznicy. Są więc tutaj dusze nieochrzczone i przez to skazane na potępienie, ale nieponoszące żadnej innej winy — np. wielcy poeci i filozofowie starożytni oraz sławne postaci mitologiczne, którzy nie cierpią mąk, ale trapi ich rozpacz i wieczny smutek z powodu braku możliwości ujrzenia Boga — Homer, Owidiusz, Horacy, Euklides, Tales, Eneasz, Hektor; dusze ludzi o nieopanowanej zmysłowości (Dante spotyka Franceskę i Paola, brata męża Franceski, którzy zakochali się w sobie i zginęli z ręki męża kobiety, a także Helenę trojańską, Parysa, Tristana etc.); obżartuchy i pijacy (Dante spotyka znajomego o imieniu Ciacco); skąpcy i rozrzutnicy; złośnicy i leniwi, którzy muszą wiecznie ze sobą walczyć. Pokutują oni za grzechy o mniejszym ciężarze. Każdy z kręgów strzeżony jest przez piekielnego strażnika — Dante rozpoznaje między innymi Charona, Minosa, Cerbera i Plutona. Minos jest jednocześnie sędzią, który wyznacza miejsce kary nowo przybyłych dusz.

Piekło dolne oddziela mur — na rozkaz wysłannika niebios brama piekielnego miasta Disa otwiera się przed Dantem i Wergiliuszem. Wcześniej byli oni atakowani przez mitologiczne Furie i Meduzę, strzegące murów przed niepowołanymi odwiedzinami. Znajdują się tutaj cztery kręgi (VI—IX). W VI kręgu płoną żywcem heretycy. Krąg VII został podzielony na trzy rejony, przeznaczone dla tych, którzy sprzeciwili się prawom natury: morderców, samobójców, gwałcicieli, bluźnierców, lichwiarzy, sodomitów. W następnym, VIII kręgu, znajduje się dziewięć czeluści piekielnych, w których pokutują dusze ludzi podstępnych — oszuści, sutenerzy i stręczyciele, uwodziciele kobiet, pochlebcy, wróżbici, hipokryci, złodzieje, fałszywi doradcy, schizmatycy, fałszerze, podżegacze (są tutaj między innymi: papież Mikołaj III, założycielka Mantui — wróżbitka Manto, Tejrezjasz, Odyseusz, Mahomet, Annasz i Kajfasz). Między VIII i IX kręgiem znajdują się skuci łańcuchami olbrzymi, w tym mitologiczni tytani oraz król Babilonu Nemrod; niezwiązany jest tylko Atreusz, który przenosi podróżników do kolejnego kręgu. IX krąg, podzielony na cztery podkręgi, jest zamieszkiwany przez zdrajców. Są tutaj zdrajcy rodziny, zdrajcy kraju lub stronnictwa politycznego oraz zdrajcy innych ludzi. Tutaj również rolę strażników i jednocześnie katów pełnią mitologiczne potwory — Minotaur, Gerion, Nessus.

Na samym dnie ostatniego podokręgu, na dnie Ziemi, całkowicie pogrążony w wiecznym lodzie, jest uwięziony zdrajca samego Boga — Lucyfer, czyli cesarz Piekła. Przed strąceniem w zaświaty Lucyfer był piękną istotą, lecz po wypowiedzeniu posłuszeństwa Bogu zamienił się w odrażającego stwora o trzech głowach. Każda z głów ma przedstawiać przeciwieństwo boskich cech: głupotę zamiast mądrości, nienawiść zamiast miłości i bezsilność zamiast potęgi. W każdej paszczy znajduje się jeden z trzech największych zdrajców wszech czasów: Judasz — zdrajca Boga, a także Kasjusz i Brutus — zdrajcy Cezara. Z tej otchłani Dante i Wergiliusz przedostają się tunelem do Czyśćca.

Całe Piekło jest ponurą, pogrążoną w wiecznym mroku krainą. Fantastyczny krajobraz tworzą wzniesienia ze stromymi urwiskami, groźne lasy, jeziora, rzeki. Zdarzają się burze, porywiste wiatry i deszcze. Mrok gdzieniegdzie rozświetla blask płomieni, zadających cierpienia pokutującym. Strażnikami Piekła są demoniczne postaci mitologiczne i diabły przedstawione zgodnie ze średniowiecznymi wyobrażeniami. Kary zależą od rodzaju popełnionych grzechów, lecz niezależnie od rodzaju kary dla cierpiących tutaj dusz nie ma nadziei — nigdy nie zostaną zbawione. Piekło jest symbolem kary za grzeszne życie, odejście od praw boskich i ludzkich. Obraz wiecznego potępienia ma stanowić przestrogę dla ludzi odchodzących od boskich przykazań.

Następnym etapem wędrówki Dantego i Wergiliusza jest Czyściec — góra powstała na drugiej półkuli ziemskiej z materiału wypchniętego przez spadającego z nieba Lucyfera. Czyściec składa się z dziewięciu części: Przedsionka Czyśćca, siedmiu rejonów mających kształt tarasów (gdzie przebywają: pyszałkowie, zazdrośnicy, gniewliwi, gnuśni, skąpcy i rozrzutnicy, żarłoczni, zmysłowi) oraz szczytu, czyli Raju Ziemskiego. Do Czyśćca dusze zmarłych dowożone są łodzią kierowaną przez anioła. Przy bramie do Czyśćca Dante spotyka anioła, który naznacza go siedmioma pieczęciami na czole (symbolizującymi siedem grzechów głównych) i ostrzega, że dostąpi zaszczytu zobaczenia Boga tylko, jeśli podczas dalszej wędrówki wszystkie pieczęcie znikną.

Krajobraz Czyśćca pozbawiony jest grozy charakterystycznej dla Piekła. Burze występują rzadko. Dominuje tu cicha modlitwa, żal za popełnione grzechy, nadzieja na ich odpuszczenie i radość ze zbliżającego się spotkania z Bogiem w Ziemskim Raju. Grzesznicy wyciągnęli wnioski ze swojego dotychczasowego życia i postanowili odkupić swe winy. Przyjmują swoje cierpienia ze spokojem i godnością, ciesząc się na myśl o zbliżającym się z każdym dniem spotkaniu z Bogiem. Im wyżej znajduje się pokutująca dusza, tym lżejszy był jej grzech i tym mniej czasu pozostało jej do oczyszczenia z win. Dante w Czyśćcu spotyka wielu bliskich przyjaciół. Te spotkania są serdeczne i niejednokrotnie bardzo wzruszające.

Do Raju Ziemskiego Dante zostaje przeniesiony przez świętą Łucję podczas snu. W Raju Ziemskim Dante spotyka Beatrycze. Odtąd to ona będzie jego przewodniczką (Wergiliusz nie może iść dalej z Dantem, ponieważ nie został ochrzczony, więc nigdy nie będzie mu dane wejść do Raju). Beatrycze za pośrednictwem Matki Boskiej i świętej Łucji czuwała nad bezpieczeństwem Dantego podczas podróży przez Piekło i Czyściec, teraz zaś zaprowadzi go na spotkanie z Bogiem do Raju Niebieskiego.

Czyściec oddzielony jest od Raju ognistym murem. Raj stanowi dziewięć niebios rozmieszczonych na planetach systemu Ptolemeusza (czyli: Księżyc, Merkury, Wenus, Słońce, Mars, Jowisz, Saturn, niebo gwiazd stałych oraz Niebo Dziewiąte). Na pierwszy plan w opisie Raju wysuwają się doznania optyczne i słuchowe. W krainie wiecznego szczęścia dominują bowiem muzyka i światło, potęgujące atmosferę kontemplacji i radosnej ekstazy. Przeżycia bohatera mają charakter mistyczny, trudny do wyrażenia dostępnymi środkami. Dante skarży się zresztą na ubóstwo ludzkiego języka, niepozwalające mu w pełni oddać bogactwa przeżyć.

Raj przedstawiony w Boskiej Komedii nie jest jedynie miejscem szczęścia dusz zbawionych, lecz także pretekstem do wyjaśnienia abstrakcyjnych pojęć i prawd wiary. Służą temu spotkania z różnymi ludźmi, uznanymi za świętych, w tym z Judą Machabeuszem, świętym Piotrem i świętym Bonawenturą. W Dziewiątym Niebie Dante żegna się ze swoją ukochaną i podąża za nowym, trzecim przewodnikiem — świętym Bernardem z Clairvaux. Następnie poeta spotyka dusze największych świętych — Matki Boskiej, archanioła Gabriela, także dusze dzieci zbawionych przez chrzest święty. Po drodze Dante jest egzaminowany z świętych prawd wiary — odpowiada na pytania dotyczące po kolei wiary, nadziei i miłości.

Siedzibą Boga jest Empireum. Pod Empireum znajdują się święci ułożeni w Różę, a w centrum Bóg. W Empireum, na skutek gorącej modlitwy świętego Bernarda o tę łaskę, Dante przeżywa największy zaszczyt dostępny istocie ludzkiej — w objawieniu ogląda samego Boga — Trójcę Świętą, wyobrażoną jako świetlista postać, której piękna nie można opisać ludzkim językiem.