TOM I

Rozdziały I–IV

Na mocy testamentu Herakliusz Billewicz, zamożny szlachcic mieszkający na Żmudzi, przeznaczył swoją wnuczkę Oleńkę na żonę Andrzejowi Kmicicowi, synowi przyjaciela. Pewnego wieczora, w styczniu 1655 r., Andrzej przybywa do Wodoktów, gdzie mieszka Oleńka. Młodzi przypadają sobie do serca, pannie bardzo podoba się przystojny, odważny kawaler z ułańską fantazją. Niestety Andrzej to także porywczy awanturnik lekceważący prawo, ma też równych sobie kolegów. Słyną w całej okolicy z licznych pijatyk i hulanek. Oleńce nie podoba się to i wypędza kompanię Kmicica z dworku.

Rozdziały V–IX

Pewnego dnia Andrzej znajduje swych kolegów martwych. Zostali zabici przez Butrymów, kiedy zaczepiali szlachcianki z ich rodu. Zemsta Kmicica jest straszliwa – pali wieś Wołmontowicze. Uciekając, chroni się w Wodoktach, u Oleńki. Ta ukrywa go przed szukającą go szlachtą, ale potem wypędza, mówiąc, że nie chce go znać. Po kilku tygodniach Kmicic porywa Oleńkę do Lubicza. Billewiczówna zostaje jednak odbita przez szlachtę laudańską, na czele której stoi Michał Wołodyjowski. Dochodzi do pojedynku Kmicica z Wołodyjowskim, ale ponieważ nikt nie może równać się z panem Michałem we władaniu szablą, wychodzi on z tego pojedynku zwycięsko. Oświadcza się Oleńce, ale ta odrzuca jego oświadczyny, ponieważ nadal kocha Kmicica mimo jego wad i win. Wołodyjowski podpowiada Kmicicowi, aby ten służył ojczyźnie i w ten sposób zmazał swoje winy. Okazja ku temu jest znakomita, gdyż zapowiada się wojna ze Szwecją.

Rozdziały X–XIII

Pospolite ruszenie pod Ujściem poddaje się Karolowi Gustawowi. W Kiejdanach u wojewody wileńskiego, księcia Janusza Radziwiłła, zbierają się najsławniejsi rycerze Rzeczypospolitej. Wśród nich są pan Zagłoba, Skrzetuski, Wołodyjowski i Kmicic. W zamku Kmicic spotyka również Oleńkę, która nie odbiera mu nadziei, że jeśli zmaże swe winy, będzie mógł ją poślubić. Wieczór upływa na rozmowach o wojnie. O północy zostaje odczytany dokument stwierdzający, że Litwa zostaje oddana pod protekcję króla szwedzkiego. Rycerze wymawiają posłuszeństwo. Kmicic, który wcześniej przysiągł wierność Radziwiłłom, nie może opuścić zdrajcy, wydaje mu się też, że książę musi mieć jakiś ukryty powód dla swojej decyzji. Oleńka odtrąca go ze wstrętem jako zdrajcę.

Rozdziały XIV–XVI

Wszyscy, którzy się sprzeciwili, w tym Skrzetuski, Wołodyjowski i Zagłoba, zostają aresztowani. Książę Janusz chce ich rozstrzelać, ale Kmicic ostro protestuje. Widząc, że odmowa może spowodować jego bunt, Radziwiłł decyduje, że skazańcy zostaną przewiezieni do Birż i oddani pod nadzór szwedzki. W rzeczywistości w tajnym rozkazie, o którym Kmicic nie wie, książę każe rozstrzelać więźniów.

Rozdziały XVII–XX

Zagłoba wykorzystuje swój talent do forteli i oszukuje dowódcę dragonów, Rocha Kowalskiego, wmawiając mu, że są krewnymi. Ucieka i sprowadza na pomoc chorągiew laudańską. Pan Wołodyjowski przejmuje dowództwo nad oddziałem, który staje do walki z najeźdźcą i zdrajcami. Gdy w Billewiczach w ich ręce wpada Kmicic, zamierzają go rozstrzelać, ma on jednak przy sobie list, w którym książę wymawia mu wstawiennictwo za Wołodyjowskim i innymi pułkownikami. Puszczają go wolno, dając wcześniej poznać wiarołomstwo Radziwiłła.

Rozdziały XXI–XXIV

Kmicic wraca do Kiejdan, gdzie książę wzniosłymi słowami uspokaja go i przekonuje do swych planów. Andrzej znów daje się zwieść. Po kilku dniach, po pożegnaniu z Oleńką, Kmicic wyjeżdża z tajnymi listami do króla szwedzkiego.

Rozdziały XXV–XXVI

W Pilwiszkach Andrzej spotyka Bogusława Radziwiłła, który nie ukrywa przed nim prawdziwych motywów działań Radziwiłłów. Andrzej dostrzega wreszcie, że nie chodzi im o dobro ojczyzny, lecz wyłącznie o prywatne korzyści, a Polska nic dla nich nie znaczy. Ukrywa swój gniew i planuje się zemścić, porywając Bogusława. Książę jednak w drodze rani go i ucieka. Wierny sługa, wachmistrz Soroka, opatruje Kmicica.

TOM II

Rozdziały I–III

Soroka ukrywa Kmicica w puszczy, w chacie Kiemliczów. Zrozpaczony swoją nieświadomą zdradą i utratą szlacheckiego honoru bohater przybiera nazwisko Babinicz, postanawia zmienić swoje życie i pisze dwa listy: do Radziwiłła, któremu przysięga zemstę, i do Michała Wołodyjowskiego, z ostrzeżeniem przed zamachem na życie konfederatów, który uknuł książę Janusz. Sam wyrusza na Śląsk do króla Jana Kazimierza, by ofiarować się mu w służbę. Ma nadzieję, że walcząc w obronie ojczyzny, zmaże swoją hańbę.

Rozdziały IV–XI

W drodze Babinicz zmienia zamierzenia i jedzie do Częstochowy, by ostrzec mnichów przed planami zajęcia klasztoru. Dowiaduje się o nich z podsłuchanej rozmowy Wrzeszczowicza z posłem do króla szwedzkiego. W rozmowie z przeorem klasztoru ofiarowuje się na służbę i spowiada się z całego życia. Trwają przygotowania do obrony Jasnej Góry.

Rozdziały XII–XIX

Rozpoczyna się oblężenie. Babinicz odznacza się wyjątkową dzielnością i poświęceniem. Ściera się ze zdrajcą Kuklinowskim. Wysadza także pod osłoną nocy wielką armatę (kolubrynę) szwedzką, która czyni ogromne szkody w umocnieniach. W czasie tej niebezpiecznej akcji zostaje ranny i dostaje się do niewoli Kuklinowskiego, który chce go zabić, a wcześniej torturować. Uwalniają go Kiemlicze.

Rozdziały XX–XXIV

Babinicz i Kiemlicze udają się na Śląsk, gdzie Babinicz staje wreszcie przed obliczem króla. Władca obdarza go zaufaniem i decyduje, że Babinicz będzie mu towarzyszył w drodze do kraju. W górskim wąwozie orszak królewski spotyka się z oddziałem szwedzkim. Babinicz z Kiemliczami dzielnie walczą w obronie króla. Od niechybnej przegranej ratują żołnierzy przychodzący z pomocą górale. Pan Andrzej jest ciężko ranny. Sądząc, że umrze, ostatkiem sił wyjawia królowi swe prawdziwe nazwisko.

Rozdziały XXV–XXX

Naród budzi się z odrętwienia, zrywa do walki z najeźdźcą, łamie zawarte wcześniej układy ze Szwedami. W Tykocinie w strasznych mękach duszy i ciała umiera Janusz Radziwiłł. Szwedzi odstępują od oblężenia Jasnej Góry, przekonani, że polski klasztor jest chroniony przez potężną siłę wyższą. Jan Kazimierz przybywa do Lwowa i oddaje naród polski we władanie Najświętszej Marii Panny. Akt ten wzbudza w sercach Polaków jeszcze większy zapał i nadzieję.

Rozdziały XXXI–XL

Do króla przyjeżdża z Podlasia, z listami od pana Sapiehy, Michał Wołodyjowski. Spotyka Kmicica i cieszy się z jego powrotu na słuszną drogę i głębokiej, wewnętrznej przemiany. Wieści o więzionej w Taurogach przez Bogusława Oleńce wzbudzają desperację w Andrzeju. Postanawia uwolnić ukochaną i zemścić się na księciu. Obejmuje dowództwo nad tatarskim czambułem i wyrusza na północ do pana Sapiehy, który walczy z Bogusławem. Pod Sokółką dochodzi do spotkania obu wojsk. W bitwie Bogusław zostaje pokonany, ale zraniwszy Kmicica, ucieka.

TOM III

Rozdziały I–VI

Trwa kontrofensywa Szwedów na południe Polski. Na szczęście dla Polaków wojskami dowodzi wybitny żołnierz i strateg, Stefan Czarniecki, który przełamuje potęgę Szwedów. Spektakularne jest pokonanie wrogich wojsk pod Zamościem. Pod Prudnikiem Roch Kowalski jest bliski zgładzenia samego króla szwedzkiego, ale nie udaje mu się to.

Rozdziały VII–XIV

Szwedzi ponoszą kolejne klęski, przegrywając bitwy o Sandomierz i nad Pilicą, w okolicach Warki. Kmicic, Wołodyjowski, Zagłoba i Kowalski razem z wojskami polskimi zdobywają Warszawę. Oleńka jest w tym czasie przetrzymywana w Taurogach przez Bogusława Radziwiłła, który stara się bezskutecznie zdobyć jej względy.

Rozdziały XV–XX

Oleńka próbuje uciec z Taurogów, jednak nie udaje się jej to. Bogusław chce ją pojąć za żonę, ona jednak pamięta testamentowe rozporządzenie dziadka Herakliusza i zamierza wstąpić do klasztoru, skoro nie może wyjść za Kmicica, którego kocha. Zaprzyjaźnia się z Anusią Borzobohatą, również więźniarką ksiecia.

Rozdziały XXI–XXVII

Wojska Babinicza odznaczają się wybitną odwagą. Babinicz pokonuje w pojedynku Bogusława i bierze go do niewoli. Oleńka i Anusia mogą dzięki temu opuścić Taurogi. Pod Wołmontowiczami Babinicz pokonuje Sakowicza.

Rozdziały XXVIII–XXIX

Wojna ze Szwedami dobiega szczęśliwego końca. Kmicic cieszy się na myśl o wyznaniu prawdy Oleńce i rehabilitacji w jej oczach, ale nagle zostaje wezwany przez Sapiehę na wojnę z Węgrami, zagrażającymi Rzeczpospolitej od południa. Rozpacza, ale jest posłuszny, czując, że tak doświadcza go Bóg za poprzednie niegodne uczynki. Jesienią 1657 r. zostaje ciężko ranny pod Magierowem i odwieziony do Lubicza. Po drodze wóz spotyka Oleńkę, która po tym spotkaniu modli się gorąco o jego życie. Kmicic stopniowo wraca do zdrowia.

Rozdział XXX

W kościele w Upicie ksiądz odczytuje list królewski, który rehabilituje Kmicica. Oleńka ucieka z kościoła, przerażona, że cały czas potępiała człowieka, który tyle dobrego zrobił dla ojczyzny; uważa, że nie jest go godna, jednak Kmicic przyjeżdża do niej i jeszcze raz prosi o jej rękę. W tym samym dniu odbywają się zaręczyny Kmicica z Oleńką i Wołodyjowskiego z Anusią.